۱۰ شهريور ۱۳۹۳
رییس‌کل بانک مرکزی با حضور در بیست و پنجمین همایش بانکداری اسلامی با تبریک هفته دولت ، روز بانکداری اسلامی بدون ربا و ضمن تشکر از وزیر امور اقتصادی و دارایی ، آیات عظام تسخیری و موسوی بجنوردی، مدیران عامل بانک ها ، اساتید ، صاحب نظران بانکداری اسلامی و همکاران بانک مرکزی خاطرنشان کرد: امیدوارم این همایش و نشست ها، نتایج مثبتی داشته باشد و مصمم هستیم بتوانیم از نتایج این نشست و هم‌اندیشی در آینده نزدیک در جهت کیفیت بانکداری بدون ربا و هدایت آن به سمت بانکداری اسلامی واقعی استفاده کنیم.
به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، سیف در ادامه افزود: از دکتر طیب نیا به دلیل حمایت هایی که به صورت خاص در شکل گیری بسته سیاستی اخیر در گذشته هم در تدوین مقررات و ارایه بودجه به مجلس داشته اند، تشکر ویژه دارم. نظام بانکی همواره از کمک های ایشان بهره مند بوده است و با حمایت های ایشان مسیر رو روبه رشد را طی خواهد کرد.
وی در خصوص بسته سیاستی خروج از رکود تصریح کرد: زوایای عمده ای در این بسته دیده شده است که نظام بانکی را تقویت خواهد کرد. به موازات آن بایستی توجه کنیم توقعات بسیار جدی از نظام بانکی شکل گرفته است. خوشبختانه این توقعات یک تفاوت عمده و اساسی با گذشته دارد و اینکه توقعات به سمت منطقی شدن در حرکت است .
سیف ضمن خواستار افزایش کارایی لازم نظام بانکی به ویژه در شرایط خروج از رکود شد و گفت: در این شرایط، بانکها نهادهای بسیار مهمی هستند و می توانند نقش مهمی ایفا کنند، جهت گیری ها کاملاً به صورت روشن و شفاف طی بخشنامه های بانک مرکزی انجام گرفته است. مسئله مهم که مورد تاکید جناب آقای دکتر طیب نیا نیز بود فعالیت بانکها در کار اصلی خویش است . به تدریج با زمینه های ایجاد شده ظرف3 سال آینده بانکها از بنگاهداری خارج می شوند ، بانک مرکزی نیز با منطق و روش های درست کارشناسی این موضوع را پیگیری و محقق می کند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به موضوع رعایت اولویت های تسهیلات در نظام بانکی پرداخت و تاکید کرد: این موضوع در خروج از رکود تورمی نقش مهمی ایفا می‌کند . باید منابع و تسهیلات را با توجه به محدود بودن استفاده بهینه کرد و در جهت تحقق اهداف مورد نظر به کار بست.
سیف موضوع ساماندهی بازار غیرمتشکل پولی را از اهداف بسیار جدی بانک مرکزی خواند و افزود: همکارانم در نظارت بر بانکها پیگیر هستند و امیدوارم به تدریج شاهد کاهش فعالیت های خارج از نظارت بانک مرکزی باشیم.
تفاوت دیدگاه ها در بانکداری اسلامی
دکتر سیف در خصوص دیدگاه‌های موجود در مورد بانکداری اسلامی ضمن تقسیم بندی آن به دو دسته خاطرنشان کرد : بر اساس دیدگاه اول، بخش قابل توجهی از عمليات بانكداري متعارف، مغایرتی با موازین شرعی نداشته و قابليت استفاده در چارچوب اسلامي را دارد. اما بخش ديگري از نظام پولي متعارف با تعاليم اسلامي به ويژه حرمت ربا در تعارض بوده و لازم است اصلاح گردد. بر اساس اين ديدگاه، ايده بانكداري متعارف به دليل ويژگي‌هاي مهمي مانند: «خلق پول»، «نظام ذخيره‌گیري جزئي»، «استخر نمودن وجوه»، «حاكم بودن قاعده اعداد بزرگ» و «اصل مسئوليت محدود»)، يكي از ابداعات مهم بشري در عصر جديد به حساب آمده و هيچ دليل شرعي يا عقلي براي اينكه جوامع اسلامي نتوانند از اين ايده استفاده كنند، وجود ندارد. سیف افزود: مدافعان اين ديدگاه علاوه بر دلايل قرآني و روایي گوناگون، به سيره پيامبر(ص) در مواجهه با روابط اقتصادي اعراب جاهلي قبل از اسلام اشاره دارند. بر اساس اين سيره، پيامبر(ص) با اتخاذ رويكردي امضایي، صرفا" بخش معدود و مشخصي از معاملات رايج در آن دوره را حرام و باطل اعلام كردند و بر بقيه روابط مالي موجود، مهر تایید زدند.
اين رويكرد در بين متفكران اقتصاد و بانكداري اسلامي غالب بوده و در آثار و انديشه‌هاي انديشمندان اسلامي كشورهاي مختلف مانند: نجات الله صدیقی از هند،سيد قطب از مصر،شهيد سید محمد باقر صدر از عراق و شهيد مطهري از ايران وجود دارد. ديدگاه شوراي فقهي بانك مركزي و شوراي فقهي سازمان بورس و اوراق بهادار نيز بر همين مبنا استوار مي‌باشد.
سیف با اشاره به اینکه دیدگاه دوم با نقد دیدگاه اول معتقد است «نگاه ترمیمی» به بانکداری، نه تنها نمي‌تواند عنصر ربا را از بانک و اقتصاد حذف کند، بلكه با تضعیف نهادها و ابزار رایج در بانکداری متعارف، ناکارآمدی را هم (علاوه بر ربا) به نظام بانكي مي‌افزايد، تصریح کرد: انديشمندان مدافع اين ديدگاه معتقدند نظام بانكداري متعارف يك كل يكپارچه است كه بايد آن را با تمامي اجزا پذيرفت يا كل آن را به كناري نهاد و بر اساس اصول كلي شريعت (مانند عدالت) و ضوابط الزامي (واجبات و محرمات) و غير الزامي (مكروهات و محرمات) فقهي، الگوي جديدي از بانكداري را ارائه كرد كه در عين شرعي بودن، از كارایي اقتصادي نيز برخوردار باشد و بتوان آن را در جوامع اسلامي اجرا نمود.
رییس کل بانک مرکزی با بیان اینکه در میدان عمل و کارزار عینی، هسته مشترک دیدگاه های مختلف در قلمرو بانکداری اسلامی به این شکل درآمده که در اغلب کشورهای اسلامی و حتی غیر اسلامی، صنعت بانکداری اسلامی به اين صورت اجرا شده است اضافه کرد: اولاً، بانکداری متعارف به یکباره کنار گذاشته نشده و بانکداری اسلامی در یک سیر تکاملی تدریجی در کنار بانکداری متعارف به وجود آمده و با نرخ رشد قابل ملاحظه‌ای درحال توسعه است؛ ثانیاً، حذف ربا به عنوان نقطه آغازین و اصلی ترین معیار تمایز بانکداری اسلامی از بانکداری متعارف پذیرفته و به بانک‌های اسلامی اجازه داده شده است فراتر از این معیار، در سایر مشخصه‌های نظام اقتصاد اسلامی با ارائه نوآوری و خلاقیت با یکدیگر رقابت کنند. با این همه، شرط ورود به این رقابت حذف رباست و بانک‌هایی که قصد ورود به عرصه این رقابت را دارند باید به حذف ربا از کلیه روابط مالی خود ملتزم باشند. این التزام و تعهد باید نه فقط در قراردادهای بانک، که در صورت‌های مالی، نظام کنترل داخلی و نظام حاکمیت شرکتی منعکس شود.
رییس شورای پول و اعتبار وجود تفاوت‌هاي اساسي بين انديشمندان در رابطه با شيوه طراحي بانكداري اسلامي را به جای تهديد فرصتی براي توسعه مباني علمي دانش نوپاي مالي اسلامي تلقي كرد و خاطرنشان کرد: ثانیا در عمل نمي‌توان نظام بانكي كشور را معطّل حل اختلافات علمي کرد. لذا بايد همواره سازوکار مشخصي براي انتخاب بهترين گزينه‌هاي علمي براي نظام پولي كشور وجود داشته باشد؛ گزينه‌اي كه نسبت به ساير ديدگاه‌ها از مشروعيت بالاتري برخوردار بوده و از منظر اقتصادي و بانكي نيز قابليت اجراي بهتري داشته باشد و در نهایت، يكي از ويژگي‌هاي ديدگاه منتخب نظام بانكي، حداكثر سازگاري با نظرات مراجع محترم تقليد مي‌باشد؛ چرا كه عموم مردم مسلمان كشور، از مراجع معظّم گوناگون تقليد مي‌كنند و ديدگاه منتخب نظام بانكي بايد حتما بر اساس نظرات مشهور فقها و مراجع عصر حاضر تنظيم شود.
تجربه بانکداری اسلامی در ایران
رییس کل بانک مرکزی در خصوص تجربه و سابقه بانکداری اسلامی تصریح کرد: بانکداری اسلامی و به طور خاص ربازدایی از عملیات بانکی در ایران نه تنها بعد از پیروزی انقلاب اسلامی که حتی قبل از آن نیز دغدغه جامعه بوده است. تشکیل صندوق های قرض الحسنه پیش از انقلاب در همین راستا رقم خورد و پس از پیروزی انقلاب، در پی فراز و نشیب های اوایل انقلاب، در نهایت ایده بانکداری اسلامی با الهام از دیدگاه شهید صدر و بر پایه عقود مشروع در فقه تجارت، در قالب قانون عملیات بانکی بدون ربا جامه عمل پوشید و اراده نظام بر این تعلق گرفت که تمام بانک ها ملزم به رعایت مفاد قانون جدید شوند.
وی افزود: با این همه، طراحان قانون جدید، بر این نکته واقف بودند که این قانون در آغاز راه قرار دارد و برای رسیدن به بلوغ و پختگی باید پس از آزمون در عرصه عمل و کارزار اقتصادی ظرف چند سال پس از تصویب مورد بازبینی قرار گیرد. متأسفانه حدود 25 سال از تاریخ پیش بینی شده در قانون برای بازبینی می‌گذرد و تاکنون در قانون فوق تجدید نظر صورت نگرفته است.
سیف با اشاره به این که به نظر می رسد در مقطع فعلی بازبینی و بازنگری در قانون و نقد و بررسی تجربه 30 سال گذشته یک ضرورت است، افزود: در این راستا، انتخاب عنوان "نقد و بررسی سه دهه اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا در کشور" برای بیست و پنجمین همایش بانکداری اسلامی اقدامی شایسته و درخور تحسین است. انتظار می‌رود دستاوردهای این همایش بتواند به تجدید نظر در همه شئون بانکداری در کشور از منظر شرع و به ویژه اصلاح قانون کمک کند و توصیه هایی که در نقد و بررسی به طور ویژه باید مد نظر قرار گیرند را چنین برشمرد:
1- فرصت‌ها و چالش‌های اجرای یکپارچه قانون عملیات بانکی بدون ربا در ایران در مقایسه با کشورهایی که نظام بانکداری متعارف را در کنار توجه به بانکداری اسلامی حفظ کرده اند، چیست؟
2- پیش‌نیازها و الزامات اصلاح قانون عملیات بانکی بدون ربا کدام‌اند؟
3- حلقه های مفقود در قانون عملیات بانکی بدون ربا کدامند؟ آیا قانون عملیات بانکی بدون ربا توانسته است به تمام نیازهای کشور در حوزه تجهیز و تخصیص منابع پاسخ دهد؟ آیا این قانون می تواند پاسخگوی نیاز سیاست‌گذار پولی باشد؟
4- قانون عملیات بانکی بدون ربا در چه زمینه هایی باید بسط و گسترش یابد و در چه زمینه هایی لازم است محدود و منقبض شود؟
رییس شورای پول و اعتبار توجه به همه نظراتی که از وجاهت علمی یا حرفه ای برخوردارند را مورد تاکید قرار داد و افزود: لازم است ایده های کاربردی از ایده های صرفاً نظری متمایز گردند و در تعیین خط مشی ها حرمت ارزش های نظام اقتصادی اسلام نصب العین قرار گیرد. گرچه باید به ایده های نو مجال بروز و ثبوت داد اما نباید به گونه ای عجولانه ،استقرار و کارآمدی نظام ارزشی اقتصاد اسلامی در بلند مدت را برای آزمودن ایده های نا آزموده هزینه کرد.
ایشان در ادامه افزود: پیش نویس لایحه قانون بانکداری به همت خبرگان و کارشناسان نظام بانکی در بانک مرکزی مشتمل بر ده فصل و 128 ماده تهیه شده است. از سوی دیگر،کارگروه اصلاح قانون عملیات بانکی بدون ربا در مجلس شورای اسلامی حرکتی مبارک را آغاز کرده است که می تواند به تدقیق و تفصیل فصل پنجم لایحه فوق در مورد عملیات بانکی بیانجامد. لذا می‌توان با همکاری مجلس دستاوردهای این دو حرکت را به منظور هم‌افزایی بیشتر همگرا کرد تا اصلاح قانون با کارایی و سرعت بیشتری انجام گیرد و وفاق بهتری در جهت اجرای قانون پدید آید.
برنامه های بانک مرکزی در حوزه بانکداری اسلامی
سیف برنامه های بانک مرکزی در حوزه بانکداری اسلامی را مورد اشاره قرار داد و اضافه نمود: بانک مرکزی به خوبی به حساسیت و ضرورت تقویت بانکداری اسلامی در نظام بانکی کشور واقف است و انجام این امر مهم و خطیر را به عنوان یکی از مهمترین اهداف، بر خود فرض نموده است.
وی چارچوب برنامه‌های بانک مرکزی در حوزه بانکداری اسلامی را به شرح ذیل بیان کرد:
1. راهبرد اساسی بانک مرکزی این است که حذف ربا پایین‌ترین سطح لازم الرعایه از سوی بانک ها برای ورود به عرصه بانکداری اسلامی است. در همین راستا ، بانک مرکزی از اقدامات و نوآوری های بانک ها فراتر از حذف ربا و در جهت استقرار نظام ارزشی اقتصاد اسلامی حمایت می‌کند.
2. بانک مرکزی ملتزم است و تلاش دارد تا اجرای بانکداری بدون ربا از سطح قانون و دستورالعمل‌ها فراتر رفته و در قراردادها، صورت‌های مالی، استانداردهای حسابرسی و حسابداری، نظام کنترل داخلی و حاکمیت شرکتی بانکها استقرار یابد.
3. طراحی نقشه راه بانکداری اسلامی در ایران از جمله برنامه‌های کلیدی بانک مرکزی است که به تولیت پژوهشکده پولی و بانکی در مراحل آغازین کار قرار گرفته است. به طور قطع، بانک مرکزی از نظرات و پیشنهادهای تمامی صاحبنظران و اساتید فن، در جامع و کاراتر شدن این سند راهبردی استقبال می‌نماید.
4. بانک مرکزی از اقدامات پژوهشی در حوزه فقه بانکی و فقه بانکداری مرکزی به شیوه استدلالی و مبتنی بر روش‌شناسی علمی فقه اسلامی حمایت کرده و تاسیس کرسی‌های نظریه‌پردازی در فقه بانکی را ضروری می‌داند.
5. تبیین جایگاه مشورتی شورای فقهی بانک مرکزی به منظور حصول اطمینان مدیریت ارشد بانک از انطباق مقررات بانکی با الزامات بانکداری بدون ربا از دیگر برنامه‌های اینجانب می‌باشد. انتظار می رود این اقدام به رفع دغدغه‌های شرعی مراجع عظام تقلید و آحاد افراد جامعه نسبت به نظام بانکی کشور بیانجامد.
6. بانک مرکزی از اقدامات و ابتکاراتی که موجب توسعه نظام بانکداری اسلامی ایران در سطوح بین المللی شود، حمایت می‌نماید. از این‌رو مطالعه تجارب بانکداری اسلامی در سایر کشورها به منظور دریافت و بومی‌سازی الگوهای کاربردی و کارای بانکداری اسلامی در جهان و حضور موثر خبرگان بانکی ایران در مجامع بین‌المللی حرفه‌ای موجه، جهت معرفی و ترویج تجربه بانکداری بدون ربای ایران در سطح بین‌المللی، از توصیه‌های بانک مرکزی به شمار می‌آید.
7. بانک مرکزی بر ارتقای سطح آموزش کارمندان و مدیران نظام بانکی و تلاش در زمینه فرهنگ‌سازی و آشنایی بیشتر آحاد مردم با قراردادها و خدمات بانکداری اسلامی تأکید داشته و برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری برای پیشبرد این امر را ضروری می‌داند. بدیهی است مشایعت اصحاب رسانه و مراکز علمی و آموزشی کشور در موفقیت این حرکت بزرگ مثمر ثمر خواهد بود.
8. بانک مرکزی بر ارتقای سطح کیفی حقوق بانکی از طریق تنقیح و پالایش قوانین و مقررات مرتبط و استانداردسازی قراردادها تأکید دارد. همچنین این بانک، سرمایه‌گذاری برای توسعه دوره‌های تحصیلات تکمیلی و نیز حرفه‌ای حقوق بانکی را ضروری دانسته و کمک به تربیت حقوق‌دانان و قضات متبحر در حوزه بانکی را ضروری می‌داند.
دکتر سیف همچنین یادآور شد : از همه مراکز پژوهشی که در حوزه اقتصاد پول و بانکداری اسلامی فعالیت میکنند، درخواست می‌کنیم ایده‌ها و راهنمایی‌های خود در این زمینه را از طریق پژوهشکده پولی و بانکی در اختیار بانک مرکزی قرار دهند.
رئیس کل بانک مرکزی با اشاره به اینکه تحقق بانکداری اسلامی اولویت اصلی بانک مرکزی است، تصریح کرد: امید است تمامی کارشناسان، محققین و صاحبنظران حوزه اقتصاد پول و بانکداری اسلامی، بیش از پیش نظام بانکی ایران را در پیمودن این راه خطیر و سرنوشت‌ساز یاری رسانده تا در آینده‌ای نزدیک، این نظام به عنوان الگویی نمونه و برتر در جهان به همگان معرفی شود.